Woning 'De Raem' te Schiedam

Eigentijdse monumentale architectuur in het Schiedamse plan 'De Raem'. In vroeger eeuwen kende Schiedam langdurige perioden van grote bloei, vooral dankzij de jeneverstokerijen en de scheepvaartindustrie. Aan het einde van de 19de eeuw kwam daar echter de klad in; de stad verarmde en het verval zette in.   De meeste jeneverbranderijen en de bijbehorende woningen waren in de jaren “60 verdwenen. Op het terrein was in de loop der eeuwen als gevolg van de industrialisering een typerende mengvorm van wonen en werken ontstaan. Na de sloop lag het terrein de laatste drie decennia braak, totdat met het plan van Erskine werd begonnen. Dankzij een doortastend stadsbestuur, dat de politieke krachten wist te bundelen, en een actief bedrijfsleven kon in de jaren “90 het tij worden gekeerd. In hoog tempo werden de restauratie en een andere invulling van de historische binnenstad aangepakt. Ook de nieuwere stadsdelen worden onder handen genomen en het winkelbestand zal na een herindeling en thematisering naar verwachting het centrum nieuw leven inblazen. De vestiging van de bekende woonwinkel van Jan des Bouvrie in het historische centrum gaf een aanzienlijke impuls aan de revitalisatie.   Een ander belangrijk onderdeel van de Schiedamse stadsvernieuwing is de realisering van woningbouw in en rondom het centrum. De ‘éminence grise’ van de stedenbouw, de Zweed Ralph Erskine, werd door het stadsbestuur uitgenodigd zijn visie op een dergelijk uitbreidingsplan uit te werken. Erskine maakte een stedenbouwkundige opzet, gebaseerd op een aantal principes ontleend aan de middeleeuwse stad. Deze uitgangspunten zijn met name terug te vinden in de betrekkelijk nauwe straten en het stratenpatroon. Op die manier verlengde en verstevigde Erskine de as Spinhuispad-Ooievaarsteeg, verdichtte het stratenpatroon en creëerde een gesloten stadsblok aan de Lange Haven. Voordien waren er al wel uitbreidingsplannen gerealiseerd, maar voornamelijk in de sociale woningbouw. Deze plannen zetten Schiedam niet bepaald op de kaart als een gemeente met een aantrekkelijke en gevarieerde woonkwaliteit. Zij bevestigden eerder de status van de stad als een minder aantrekkelijke woon- en leefomgeving. Daarom zorgde de stap van het stadsbestuur, Ralph Erskine aan te trekken en hem opdracht te geven een gemengd koop- en huurwoningenproject te ontwikkelen, voor een ommekeer. Nog niet eerder was het wonen in deze sector in de Schiedamse binnenstad zo grootschalig aangepakt.   HDK architecten, kreeg van de ontwikkelingsmaatschappij ‘De vernieuwde Stad’, waarin de gemeente voor de helft participeert, de opdracht een deel van het plan in te vullen. Het betrof het kavel dat begrensd wordt door de Raem, de Schie, de Vijgensteeg en het Groene Weegje. Eerst werden de voorkeuren van de potentiële bewoners onderzocht. Daaruit bleek dat het een combinatie moest worden van grondgebonden woningen en appartementen. Vervolgens werd de typologie van het Schiedamse centrum – met name het gebied rond de Lange Haven – gedefinieerd en uitgebreid onderzoek gedaan naar eventuele specifieke kenmerken van de Schiedamse woningbouw. De onderzoeken mondden uit in een plan dat bestaat uit een verzameling grote woonblokken op de hoeken gecompleteerd met appartementen en ertussendoor met stadsvilla’s. Bij de situering van de woningen werd uitgegaan van de historische schaal van de aangrenzende haven en de omliggende straten. Oorspronkelijk waren hier distilleerderijen, weverijen (De Raem) en diverse andere bedrijven gevestigd. Het vasthouden van deze schaal in een ingetogen, eigentijdse vormgeving zorgt ervoor dat de overgang van historische objecten naar nieuwbouw en van de andere stadsvernieuwingsprojecten naar dit specifieke project als vanzelfsprekend wordt ervaren.   In het project De Raem vallen een paar zaken meteen op. Zo werden drie historische panden gehandhaafd; één werd gesloopt en herbouwd, de andere twee gerenoveerd. De ‘brugwachterswoning’ is een geheel nieuw ontwerp met een licht gedraaide kubus als bovenverdieping. De – nog niet geheel gerealiseerde – poort, die vanaf de brugwachterswoning naar de overkant van de straat reikt, zal de poort zijn naar de ‘middeleeuwse’ stad. Wanneer het tegenoverliggende complex gereed zal zijn, wordt de poort voltooid.   De grondgebonden woningen zelf zijn ruim en bieden veel wooncomfort. Bijzonder is dat alle woningen een dakterras op de zonzijde hebben, een eigen entree, een kamer op de begane grond en een parkeerplaats. Ook de appartementen zijn zeer ruim met buitenruimten op markante plaatsen. Een aantal appartementen zijn bestemd voor éénpersoonshuishoudens. Heel opmerkelijk is de galerij aan de Vijgensteeg, een belangrijk element in het plan van Erskine.   De ontwikkeling van winkelruimte bleek geen reële optie, gezien de marginale positie van de middenstand in dit deel van Schiedam. In het tegenovergelegen, nog te realiseren plan, worden overigens wel winkels gepland. HDK architecten zijn er met het project De Raem in geslaagd zich enerzijds te voegen in het historiserende plan van Erskine, maar tegelijkertijd een zeer herkenbaar stadsdeel neer te zetten dankzij hun introductie van de maat van het Schiedamse industrieel erfgoed en hun eigentijdse, monumentale architectuur. Voor Schiedam werd daarmee de toon gezet van een aantrekkelijke stad om te wonen.